تاثیر روانی پیلاتس بر زنان سالمند

برای دسترسی راحت به بخش‌های مختلف مقاله به لینک‌های زیر مراجعه کنید:

مقدمه

در طول یک قرن گذشته تعداد و نسبت افراد مسن در میان جمعیت جهان به علت توسعه شرایط اجتماعی اقتصادی و سرویس‌های پزشکی بهتر افزایش یافته است. در ایران هم با افزایش امید به زندگی، جمعیت سالمندان در حال افزایش است؛ به طوریکه پیش بینی می‌شود در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور بیش از ۶۰ سال داشته باشند. لذا، منطقی به نظر می‌رسد که باید توجه زیادی به سالمندی و فرایند‌های مربوط به آن شود. اگرچه رسیدن به سن سالمندی را باید یکی از عمده ترین پیشرفت‌های بشری محسوب کرد، ولی متأسفانه اغلب افرادی که به سن سالمندی می‌رسند به چند بیماری و مشکل جدی سلامتی مبتلا هستند. از این بین، افتادن یا زمین خوردن به عنوان مشکلی شایع که تمامی ابعاد سلامتی سالمندان را تحت تاثیر قرار میدهد معرفی شده است. با افزایش سن و افت تدریجی کارکرد دستگاه‌های مختلف بدن، تغییرات زیادی در عوامل مرتبط با سلامتی سالمندان ایجاد شده و شرایط را برای زمین خوردن سالمندان مهیا می‌کند.
از دست دادن تعادل و زمین خوردن، ششمین علت مرگ و میر در جمعیت سالمندان است که معمولاً با برخی بیماری‌ها و ناتوانی‌ها همراه است، به طوریکه افراد مسنی که زمین می‌خورند، ۱۰ برابر افراد عادی در بیمارستان بستری می‌شوند. برآورد هزینه ۳ بیلیون دلاری با احتساب میانگین ۱۱/۶ روز بستری برای شکستگی هر فرد، از دست دادن حس اعتماد به نفس و آمادگی جسمانی و ایجاد محدودیت مفصلی، ضعف عضلانی، محدودیت در فعالیت‌های روزانه، عدم تعادل در راه رفتن، انزوای اجتماعی، افزایش اتکا به دیگران و ترس از افتادن، از جمله عوارض افتادن در این سنین است. با وجود اینکه هزینه‌های اقتصادی ناشی از افتادن در حال افزایش می‌باشد،اما از دست دادن تحرک در سالمندان که منجر به از دست دادن استقلال و خود مختاری آنان می‌گردد، بزرگترین فقدان برای سال‌های باقیمانده زندگی است. علاوه بر آسیب‌های جسمانی که ممکن است در نتیجه افتادن‌ها اتفاق بیفتد، سالمندان ممکن است احساس ترس و افسردگی را بعد از افتادن در خود توسعه دهند. افسردگی ممکن است با احساس ترس و اثرات بغرنج روان‌شناختی افتادن همراه شود.
بنابراین، افتادن می تواند باعث بروز انواع مشکلات و ناتوانی‌های فیزیکی، روانی (افسردگی)، اجتماعی، کاهش عملکرد و استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی و در نهایت مرگ شود. تغییراتی که در طی سالمندی رخ میدهد تا حدودی نتیجه افت تدریجی کارکرد دستگاه‌های مختلف بدن است. اکثر دستگاه‌های بدن، از ۳۰ سالگی به بعد سالیانه ۱ درصد از کارکرد خود را از دست میدهند. از طرف دیگر، تغییرات در کارکرد سیستم‌های بدن، سبب کاهش مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های بدنی سالمندان می‌شود و این امر زمینه بروز برخی مشکلات روانی از جمله افسردگی در سالمندان را فراهم می‌آورد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۱۹۲، ۱۵ درصد از زنان و مردان بالای ۶۵ سال که در جامعه زندگی می‌کنند دچار افسردگی هستند، که حدود ۲ درصد آن‌ها به سمت افسردگی شدید پیشرفت می‌نمایند. در ایران، افسردگی ۳۵ الی ۴۵ درصد از بیماری‌های روانی را به خود اختصاص میدهد که متأسفانه این رقم روز به روز سیر صعودی می‌یابد. از این رو افسردگی یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی سالمندان و از شایعترین عوامل خطر خودکشی در سالمندان است. از سوی دیگر افسردگی نتیجه طبیعی پیر شدن نیست و در سالمندان مستقل سالم، میزان شیوع افسردگی شدید، کمتر از جمعیت عمومی است. همچنین، علت افسردگی در سالمندان همچون افراد جوانتر، اجتماعی، روانی و زیستی است. بنابراین، بایستی توجه خاص به این عامل مهم شود؛ چرا که افسردگی زمینه را برای کاهش فعالیت‌های روزمره و انزوا طلبی این قشر از جامعه فراهم می‌نماید. افسردگی درمان نشده در سالمندان موجب کاهش چشمگیری در کیفیت زندگی سالمند و خانواده وی می‌گردد. بنابراین، نیازمند راهکارهای مداخل‌های مناسب هستیم تا سطح افسردگی را که یکی از اثرات منفی افتادن است، کاهش دهیم. یکی دیگر از عواملی که در سلامتی نقش مهمی را ایفا کرده و ارتباط نزدیکی با افتادن سالمندان دارد، عوامل اجتماعی است؛ چرا که افتادن باعث محدود شدن شبکه ارتباطات شخص و کاهش تعاملات اجتماعی و فرهنگی سالمند شده و به دنبال آن سبب انزوا طلبی و در نهایت کاهش کیفیت زندگی فرد می‌گردد.
بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت کیفیت زندگی، درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می‌کنند، اهداف، انتظارات، استاندارد‌ها و اولویت هایشان می‌باشد. این مفهوم شامل تلفیق پیچید‌های از سلامت جسمانی، وضعیت روحی روانی، میزان استقلال، روابط اجتماعی، اعتقادات شخصی و تعامل با ویژگی‌های برجسته ای از محیط است. امروزه کیفیت زندگی یک شاخص اساسی محسوب می‌شود و از آنجا که کیفیت زندگی ابعاد متعددی مانند جنبه‌های فیزیولوژیک، عملکرد و وجود فرد را در بر می‌گیرد، توجه به آن از اهمیت خاصی برخوردار است و برای ارزیابی صحیح کیفیت زندگی باید به ابعاد فوق توجه شود. بررسی محققین، بیانگر این واقعیت است که سالمندان دچار اختلالات متعدد حسی از جمله بینایی، شنوایی و حس‌های دیگر می‌شوند که نتیجه آن محدود شدن موقعیت‌های اجتماعی و افزایش تدریجی وابستگی به دیگران و کاهش کیفیت زندگی است. از آنجا که افراد مسن بیشتر در معرض تجربه حوادث ناخوشایند مانند زمین خوردن هستند، در نتیجه موضوعات مربوط به رضایت اقتصادی، اجتماعی و گرایش به روابط متقابل با دیگران نسبت به سایر گروه‌های سنی از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین، ارتباط نزدیکی بین زمین خوردن و کاهش سطح کیفیت زندگی سالمندان وجود دارد. به- عنوان مثال، در یک مطالعه که به بررسی استراتژی‌های پیشگیرانه جهت رفع نقایص در عملکرد جسمانی و فاکتورهای خطر افتادن پرداخته است، شکستگی‌های استئوپروتیک (شکستگی به دلیل کاهش توده استخوانی)، که در اثر افتادن‌ها رخ میدهد به عنوان یک عامل برجسته که به‌طور قابل ملاحظه ای کیفیت زندگی را در سالمندان کاهش میدهد، شناخته شده است.
زمین خوردن یک مشکل تهدید کننده سلامتی در سالمندان است که باعث تغییر کیفیت زندگی سالمندان و بالا رفتن هزینه‌های نگهداری شده و دارای عوارض جسمانی، روانی، اجتماعی و اقتصادی است. از این رو، توجه به پیشگیری یا کاهش احتمال سقوط در افراد مسن توسط برنامه‌ریزی تمرینات ویژه می تواند به سلامتی و زندگی آنان کمک قابل توجهی نموده و در نتیجه به‌طور عمده در استفاده از منابعی که صرف هزینه‌های مراقبت بهداشتی می‌گردد، صرفه‌جویی شود. در سال‌های اخیر، پیشگیری از زمین خوردن در سالمندان به‌طور فزاینده ای به عنوان موضوع سلامت عمومی مطرح شده است. در این میان استفاده از ورزش و فعالیت بدنی به عنوان عاملی مؤثر برای پیشگیری از سقوط در سالمندان پذیرفته شده است. تحقیقات اثرات سودمند ورزش بر کاهش افتادن در سالمندان را گزارش کرده‌اند. یک مطالعه متاآنالیز نشان داده است که ورزش برای کاهش خطر ابتلا به سقوط در سالمندان موثر است و در نتیجه بروز آسیب‌های ناشی از سقوط و هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی را کاهش می- دهد. همچنین، تحقیقات زیادی اثرات مفید مداخلات ورزشی از هر نوع (مقاومتی، آب، و ورزش تعادلی) را بر بهبود کیفیت زندگی و کاهش افسردگی گزارش کرده‌اند. برای مثال در تحقیق Correa و همکاران نتایج حاکی از رضایت بخش بودن مداخله برنامه‌های ورزشی (حرکات موزون، ایروبیک، مدیتیشن، یوگا)، در کمک به کیفیت زندگی و سطوح افسردگی زنان سالمند فعال در مقایسه با زنان سالمند بی تحرک بوده است. با توجه به اثرات مثبت ورزش و فعالیت بدنی بر عوامل روانی و اجتماعی سالمندان به معرفی یکی از شکل‌های جدید ورزش ذهنی بدنی به نام پیلاتس (Pilates)، می‌پردازیم که در آن تمرکز بر روی کنترل حرکات، وضعیت قرارگیری بدن و تنفس صورت می‌گیرد. پیلاتس (کنترولوژی) به معنای ایجاد هماهنگی کامل بین جسم، ذهن و روح است. در پیلاتس فرد ابتدا از طریق کنترولوژی به شیو‌های هدفمند، کنترل کامل جسم خود را در دست می‌گیرد و سپس از طریق تکرار کامل حرکات به شیو‌های تدریجی ولی پیشرفت کننده، به یک نوع هماهنگی طبیعی دست پیدا می‌کند. روش تمرینی پیلاتس، متشکل از ورزشهایی است که تمرکز روی بهبود انعطاف و قدرت در تمام اندامهای بدن را دارد، بدون این که عضلات را حجیم کند یا آن‌ها را از بین ببرد. این روش تمرینی از حرکات کنترل شد‌های تشکیل شده که بین بدن و مغز، هارمونی فیزیکی ایجاد کرده و توانایی بدنی افراد را در هر سن، بالا می‌برد. این ورزش توسط پزشکان، به عنوان یک روش منحصر به فرد از آمادگی جسمانی، که در آن ترکیبی از تقویت، کشش و تنفس عضلانی به منظور توسعه عضلات تنه و بازگرداندن تعادل عضله استفاده می‌شود، شناخته شده است. بر خلاف ورزش‌های مقاومتی سنتی که در آن عضلات به صورت جداگانه تمرین می‌شود، ورزش پیلاتس با یک رویکرد کل نگر نیازمند فعال سازی و هماهنگی چندین گروه عضله در یک زمان است. گرچه مطالعات اخیر گزارش کرده اند که ورزش پیلاتس برای تمام سنین، تمام تیپ‌های بدنی و آمادگی‌های بدنی مختلف مناسب است، ولی محققان برای ترسیم نتایج واضح سودمندی ورزش پیلاتس روی بهبود عملکرد جسمانی و سایر فاکتورهای سلامتی در بین سالمندان نیازمند تحقیقات بیشتری هستند. پیشنهاد شده است که ورزش پیلاتس، شاید ریسک افتادن را در اثر بهبود تعادل، نیروی عضله و هماهنگی کاهش دهد. بیشتر پژوهش- های تجربی درباره اثرات پیلاتس به مطالعه جوانان و افراد میان- سال محدود شده است. همچنین، تحقیقات معدودی در خارج از کشور به اثر ورزش پیلاتس روی سالمندان پرداخته‌اند. بنابراین، ضرورت تحقیقات تجربی بر روی سالمندان آشکار می‌گردد. با توجه به معدود بودن تحقیقات در مورد اثر پیلاتس روی سالمندان و اینکه در کشور ما نیز هنوز تحقیقات چندانی راجع به تاثیر ورزش پیلاتس بر روی سالمندان انجام نشده است، لذا هدف از تحقیق حاضر، مطالعه اثر بخشی برنامه تمرینی پیلاتس بر عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با افتادن در زنان سالمند می‌باشد.

مواد و روش‌ها

این کارآزمایی بالینی با اخذ مجوز لازم از معاونت پژوهشی و کمیته اخلاق دانشگاه اصفهان، در سامانه IRCT با شماره IRCT2012112810493N2 ثبت شد. این تحقیق به صورت نیمه تجربی با استفاده از پیش آزمون - پس آزمون و گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری این پژوهش ۶۰ نفر از سالمندان مراجعه کننده به مرکز توانبخشی جامع سالمندان فرهیختگان استان چهار محال و بختیاری (شهرکرد) در سال ۱۳۹۰ بودند. نمونه‌گیری تحقیق حاضر، شامل ۳۰ زن سالمند با محدوده سنی ۶۲ تا ۸۰ سال به صورت هدفمند و در دسترس انجام شد، و به صورت تصادفی در دو گروه کنترل (۱۵ نفر) و تجربی یا پیلاتس (۱۵ نفر) تقسیم شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل: -۱ سالمندان سالم زن بالای ۶۰ سال؛ -۲ کسب نمره ۱۸ در آزمون معاینه مختصر روانی؛ -۳ نداشتن سابقه بیماری قلبی ریوی حاد، صدمات مغزی، بیماری پارکینسون؛ و -۴ عدم ناتوانی‌های ارتوپدی معنی‌دار یا بیماری حاد بود و شرایط خروج از مطالعه شامل: استفاده از عصا، ناتوانی در راه رفتن به صورت مستقل و مصرف داروهای آرام‌بخش و بهبود در تعادل بود. بعد از جمع‌آوری مشخصات دموگرافیک (سن، قد، وزن، سطح تحصیلات)، و معاینه توسط پزشک، اجازه تمرینات ورزشی از طرف پزشک صادر شد. به منظور سنجش قد از قدسنج و برای سنجش وزن از یک ترازوی دیجیتال استفاده شد. قبل از شروع برنامه تمرینی، هدف از اجرای تحقیق برای آزمودنی- ها شرح داده شد و رضایت نامه کتبی دریافت گردید. سپس افراد به‌طور تصادفی به دو گروه تجربی و گواه تقسیم شدند.
قبل از اجرای برنامه تمرینی، به منظور ارزیابی عوامل روانی از تمام شرکت کنندگان فرم کوتاه افسردگی سالمندان (Geriatric Scale Depression)، به عمل آمد. فرم کوتاه (۱۵ سؤالی)، از فرم ۳۰ سؤالی، با ضریب آلفای ۰/۹ استخراج شد. ضریب آلفای این فرم در مطالعات مشابهی در چین، انگلستان و مالزی از ۰/۷ تا ۹ متغیر بوده است. و پایایی آزمون-باز آزمون آن ۰/۷ تا ۰/۸۴ و به روش تصنیف ۰/۸۲ بوده است. در تحقیق ملکوتی و همکاران که به منظور هنجاریابی فرم ۱۵ سؤالی مقیاس افسردگی سالمندان انجام شد، نتایج نشان داد که فرم ۱۱ سؤالی که با کنار گذاشتن سؤالات، ۲، ۹، ۱۳ و ۱۰ از فرم ۱۵ سؤالی استخراج گردیده است را می‌توان به عنوان فرم کوتاه با ضریب آلفا برابر ۰/۹۲ و همبستگی ۰/۵۸ با فرم اصلی (P < 0/001)، در نظر گرفت؛ چرا که همبستگی بیشتری با علائم افسردگی دارد و از اعتبار و پایایی بهتری نسبت به فرم ۱۵ سؤالی برخوردار است. برای ارزیابی کیفیت زندگی سالمندان پرسشنامه‌های گوناگون است، اما در سال ۲۰۰۶ در آمریکا پژوهشی درباره انتخاب بهترین پرسشنامه کیفیت زندگی سالمندان انجام دادند که یکی از سه پرسشنامه مناسب در این زمینه را، پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی اعلام نمودند. این پرسشنامه که با ادغام برخی حیطه‌ها و حذف مقداری از سؤالات فرم اصلی پرسشنامه، تنظیم شده است در حداقل ۳۹ کشور جهان (تا بهار ۱۳۸۷)، با فرهنگ‌های متفاوت در زمینه کیفیت زندگی سالمندان مورد استفاده قرار گرفته است. آهنگری و همکاران، جهت ارزیابی پایایی آن از روش بازآزمایی استفاده نموده و نتایجی که پس از محاسبه بهدست آمد، نشان داد که پرسشنامه مذکور از پایایی نیز برخودار می‌باشد؛ بدین معنی که میزان آلفای بهدست آمده ۰/۹۱۴ می‌باشد که در دامنه مورد قبول قرار دارد. این پرسشنامه یک ابزار خود سنجی است که توسط خود آزمودنی‌ها تکمیل می‌گردد و چهار حیطه سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و سلامت محیط را با ۲۴ سؤال می‌سنجد (هر یک از حیطه‌ها به ترتیب دارای، ۷، ۶، ۳ و ۸ سؤال می‌باشند) . ۲ سؤال اول به هیچ یک از حیطه‌ها تعلق ندارند و وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را به شکل کلی مورد ارزیابی قرار میدهد. بنابراین، این پرسشنامه در مجموع ۲۶ سؤال دارد. در پرسشنامه، برای هر سؤال، پنج پاسخ طرح‌ریزی شده است و برای هر پاسخ، امتیازی در نظر گرفته شده است. نمره گذاری، از یک تا پنج می‌باشد و در سؤالاتی که پاسخ منفی می‌باشد نمره- گذاری معکوس است. در ضمن این پرسشنامه با استفاده از دو مقیاس ۲۰ و ۱۰۰ ارزشی نمره گذاری می‌شود که در این پژوهش از مقیاس ۱۰۰ ارزشی استفاده گردیده است، که در جدول شماره ۱ توضیح داده شده است [۶۰]. بعد از گرفتن پیش آزمون‌ها از کل آزمودنی‌ها، گروه تجربی یک دوره تمرین ورزشی پیلاتس، ۳ جلسه یک ساعته در هفته را به مدت ۱۲ هفته در بخش ورزشی مرکز سالمندان شهرکرد، دریافت کردند. تمریناتی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت، مطابق با برنامه تمرینی بود که در تحقیقات خارج از کشور استفاده گردیده است.
این تمرینات به ۲ قسمت تقسیم شده بودند. بخش اول تمرینات بر روی تشک (۶ هفته اول) و بخش دوم تمرینات با استفاده از باند (۶ هفته دوم) انجام شدند. مربی هر تمرین را نمایش می‌داد و سپس به صورت کلامی برای اطمینان از صحت یادگیری تمرین را تکرار می‌کرد و در ادامه به نحوه اجرای سالمندان نظارت می‌کرد و به آنان راهنمایی‌های لازم را می‌داد. همچنین، تمام حرکات به- صورت آهسته و کنترل شده به منظور افزایش هماهنگی و تسهیل فرایند یادگیری به سالمندان آموزش داده می‌شد. تمرینات در ابتدا از حرکات ساده پیلاتس انتخاب شده بودند و بیشتر به منظور آشنایی سالمندان با اصول پیلاتس بود. با گذر زمان و پیشرفت سالمندان در تمرینات ابتدایی و اصلاح حرکات، به شدت و پیچیدگی تمرینات افزوده می‌شد. روند پیشروی تمرینات از حالت خوابیده به نشسته و ایستاده بود. همچنین، یک دوره ۳۰ ثانیه ای استراحت، بین هر تمرین با تمرین بعدی در نظر گرفته شده بود. افراد گروه کنترل در دوره تمرینات فقط به فعالیت‌های روزانه خود پرداختند. پس از اتمام تمرینات برای بررسی اثر تمرینات، از هر دو گروه پس آزمون به عمل آمد. در تجزیه و تحلیل آماری از آزمون Smirnov-Kolmogorov برای بررسی توزیع نرمال بودن داده‌ها استفاده شد. همچنین همگونی واریانس ها با آزمون لوین، بررسی شده و سپس برای مقایسه‌های مورد نظر از آزمون ANCOVA و در سطح معنی داری a=0/05 با استفاده از نرم افزار SPSS ویرایش ۱۶ مورد تجزیه و تحلیل استنباطی قرار گرفتند.

نتایج

داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی مانند میانگین و انحراف استاندارد مورد توصیف قرار گرفت. و در ادامه داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل استنباطی قرار گرفتند. تمام ۳۰ نفر از سالمندان تا انتها در تمرینات شرکت داشتند و افت آزمودنی مشاهده نشد (جدول شماره ۲) . مطابق با جداول شماره ۳ و ۴ نتایج حاصل از مطالعه نشان داد یک دوره برنامه تمرین پیلاتس باعث تفاوت معنی داری در متغیر افسردگی (P=0/007 و F< 19/200) (با ۱۹/۸۰ درصد کاهش بین گروه تجربی و شاهد در پس آزمون شد.
همچنین، تفاوت معنی داری در ابعاد جسمانی (P=0/0001 و F=17/816) با ۱۴/۵۸ درصد و محیطی (P=0/017 و F=6/418) با ۱۲/۳۵ درصد افزایش از ابعاد کیفیت زندگی بهدست آمد و در بعد روانی (P=0/06 و F=3/844) و اجتماعی (P=0/120 و F=2/584) از ابعاد کیفیت زندگی تفاوت معنی داری مشاهده نشد؛ هر چند در عامل اجتماعی ۷/۷۸ درصد و عامل روانی ۱۵/۸۵ درصد افزایش را به همراه داشت، اما اختلاف مشاهده شده معنی دار نبود.

جدول شماره ۱: نتایج پرسشنامه صد ارزشی
ردیف ابعاد نحوه نمره‌گذاری
1 بعد جسمانی (Q6 - Q4) + (Q6 - Q4) + Q10 + Q15 + Q16 + Q17 + Q18
2 بعد روانی Q5 + Q6 + Q7 + Q11 + Q19 + (Q6 - Q26)
3 بعد اجتماعی Q20 + Q21 + Q22
4 بعد محیطی Q8 + Q9 + Q12 + Q14 + Q11 + Q13 + Q1 + Q25

جدول شماره ۲: شاخص های آماری مربوط به سن، قد و وزن آزمودنی‌ها
متغیر گروه سن (سال) قد (سانتی‌متر) وزن (کیلوگرم)
میانگین و انحراف معیار گروه پیلاتس (تعداد ۱۵ نفر) ۷۰/۴۴±۶۹/۴ ۱۵۰/۷±۱۵۰/۴۷ ۱۳۰/۴±۸۶/۶
گروه کنترل (تعداد ۱۵ نفر) ۷۰/۷±۷۰/۴ ۱۵۰/۸±۱۵۰/۵۴ ۶۰/۷±۴۱/۶

جدول شماره ۳: نتایج آزمون ANCOVA افسردگی در گروه های تجربی و کنترل
شاخص آماری گروه پیش‌آزمون
(X̅ ± SD)
پس‌آزمون
(X̅ ± SD)
تغییرات سطح معناداری
(درصد)
افسردگی تجربی (۱۵ نفر) ۴۷/۳۷ ± ۴۴/۷۰ ۲۵/۶۷ ± ۲۵/۴۵ ۱۸/۵۰- ۰/۰۰۱
کنترل (۱۵ نفر) ۴۷/۰۷ ± ۴۴/۷۰ ۴۵/۲۵ ± ۴۵/۷۲ ۱/۸۳+ ۰/۷۰۳

جدول شماره۴: نتايج آزمون ANCOVA كيفيت زندگي در گروههاي تجربي و كنترل
عامل اجتماعی (کیفیت زندگی) تجربی (۱۵ نفر) X ± SD کنترل (۱۵ نفر) X ± SD شاخص آماری
پیش‌آزمون پس‌آزمون پیش‌آزمون پس‌آزمون F تغییرات (درصد) سطح معناداری
سلامت جسمانی ۴۵/۷۱±۹/۵۴ ۵۲/۳۸±۸/۵۵ ۴۳/۴۳±۱۱/۶۹ ۴۲/۰۹±۶/۴۳ ۱۷/۸۲ ۱۴/۵۸ *۰/۰۰۰۱
سلامت روانی ۴۶/۲۲/۵۴ ۵۳/۵۵±۱۱/۰۹ ۴۰/۲۲±۱۲/۳۷ ۴۴/۴۴±۱۱/۵۹ ۳/۸۴ ۱۵/۸۵ ۰/۰۶۰
سلامت اجتماعی ۷۴/۲۲±۷/۵۰ ۸۰/۰۰±۷/۱۳ ۷۵/۱۱/۵۸ ۷۵/۱۱/۹۰ ۲/۵۸۴ ۷/۷۸ ۰/۱۲۰
سلامت محیط ۶۸/۸۳±۵/۲۵ ۷۷/۳۳/۲۸۰۶ ۶۸/۱۷/۱۰ ۷۰/۰۰±۶/۴۱ ۶/۴۱۸ ۱۲/۳۵ *۰/۰۱۷
*تفاوت معنادار بین گروه تجربی و کنترل

بحث

تحقیق حاضر تاثیر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با افتادن در زنان سالمند را بررسی کرد. با انجام تمرینات تعریف شده در مدت برنامه تمرینی کاهش معنی داری در میزان افسردگی (۱۹/۸۰ درصد) در گروه پیلاتس مشاهده شد. همچنین، افزایش معنی داری در کیفیت زندگی در ابعاد جسمانی (۱۴/۵۸ درصد)، محیطی (۱۲/۳۵ درصد)، اجتماعی (۷/۷۸ درصد) و عامل روانی (۱۵/۸درصد) به همراه داشت؛ هر چند دو عامل اجتماعی و روانی از کیفیت زندگی تغییری حاصل نشد. این یافته‌ها، با نتایج برخی از تحقیقات همسو بوده و آن را تائید می کند. برای مثال در یک تحقیق به تعیین اثر ۱۲ هفته تمرینات پیلاتس بر روی زنان بالای ۶۵ سال به مدت یکسال پرداخته شده است. شرکت‌کنندگان در گروه تمرینی برای مدت۱۲ هفته، هر هفته ۳ جلسه یک ساعته، به تمرین پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد ۱۲ هفته تمرین پیلاتس می تواند در جلوگیری از افتادن- ها، افزایش نیروی عضلانی، تعادل پویا، زمان عکس العمل و کاهش افسردگی و نیز بالا بردن کیفیت زندگی زنان سالمند بالای ۶۵ سال موثر می‌باشد.
تاثیر ورزش پیلاتس در کاهش افسردگی سالمندان را می‌توان به نقش سروتونین نسبت داد؛ چرا که عدم تعادل در سطوح سرتونین ممکن است طوری در خلق اثر گذارد که منجر به افسردگی شود. یکی از استراتژیهایی که باعث افزایش سروتونین می‌شود، ورزش است که به طور طبیعی باعث بالا بردن سطح هوشیاری و روحیهی عمومی فرد شده و احساس انرژی و شادابی بیشتری برای انجام کارهای روزمرهی زندگی به افراد میدهد. برای مثال، در تحقیق Hassan و Amin ۱۲ هفته تمرین پیلاتس باعث افزایش غلظت سروتونین خون و کاهش افسردگی در زنان شد. از طرفی در تحقیق حاضر، از یک دوره ۱۲ هفته‌ای تمرینات پیلاتس استفاده شده است و یافته‌ها نشان داد یک دوره تمرین پیلاتس در بهبود کیفیت زندگی سالمندان موثر است. در مطالع‌های که توسط Eyigor و همکاران برای تعیین اثر برنامه ورزشی روی اجرای جسمانی و کیفیت زندگی در زنان سالمند انجام شد آن‌ها نتیجه گرفتند این برنامه سبب بهبود عملکرد جسمانی و افزایش نیروی عضلانی در هر دو اندازه‌گیری مربوط به مچ پا و زانو، و نیز بهبود در نمرهی ارزیابی کیفیت زندگی گردید. در تحقیق دیگر carta و همکاران تاثیر فعالیت جسمانی (تمرکز بیشتر بر روی نیروی عضلانی)، بر کیفیت زندگی در زنان سالمندی که از افسردگی رنج می‌بردند را بررسی کردند. نتایج بهبود معنی داری در کیفیت زندگی، در گروه تمرینی که در فعالیت‌های جسمانی شرکت می‌کردند را نشان داد.
اما در گروه کنترل که فعالیتی انجام نمی‌دادند و فقط از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کردند، هیچ تفاوتی در سطح کیفیت زندگی مشاهده نشد. Rodrigues Siqueira و همکاران در تحقیق خود تاثیر برنامه تمرینی پیلاتس روی ۵۲ زن سالمند را بررسی کردند. گروه تمرین در تمرینات پیلاتس برای ۲ جلسه در هفته به مدت ۸ هفته شرکت کردند. نتایج تحقیق، بهبود قابل ملاحظه‌ای را در استقلال شخصی، تعادل ایستا و کیفیت زندگی سالمندان نشان داد. مطالعات Irez نیز نشان داد که تمرینات پیلاتس برای دوره ۸ و ۱۲ ماهه اثر مثبتی بر کیفیت زندگی سالمندان دارد. در تحقیق حاضر نیز ۱۲ هفته تمرینات پیلاتس باعث بهبود نمره کیفیت زندگی سالمندان شد؛ هرچند بر بعد روانی و اجتماعی تاثیر چندانی نداشت. بهبود کیفیت زندگی سالمندان در تحقیق حاضر را می‌توان به اثرات سودمند ورزش نسبت داد. همه متخصصین دنیا معتقدند که کیفیت زندگی ساز‌های چند بعدی است و دارای ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و ذهنی است. ورزش و فعالیت بدنی با بهبود استقامت قلبی عروقی، تقویت عضلات، افزایش تعادل، هماهنگی و آرامش، کاهش استرس و اضطراب، افزایش حالت خلقی، بهبود رفاه و سلامت عمومی، افزایش سلامت روان و عملکرد شناختی، بر ابعاد کیفیت زندگی اثر می‌گذارد. روش تمرینی پیلاتس نیز متشکل از تمریناتی است که اثر سودمندی روی تنفس، انعطاف پذیری، آرام سازی، قدرت و استقامت دارد و به خوبی برای افزایش سلامت جسمی و ذهنی طراحی شده است. بنابراین، به نظر می‌رسد تمرینات پیلاتس بر روی کیفیت زندگی سالمندان موثر باشد. در نهایت به دلیل اینکه اکثر افتادن‌ها در نتیجه تعامل بین عوامل خطرزای متعدد رخ میدهد. بنابراین، برای جلوگیری و کاهش افتادن‌ها باید روشهایی را به کار برد که تمامی عوامل خطرزای مرتبط را در برگیرد. برای مثال یک متاآنالیز توسط Chang و همکاران در مورد مداخلات برای جلوگیری از افتادن در سالمندان گزارش کرد که برنامه پیشگیری از افتادن باید چند عاملی باشند تا هم بر خطر افتادن و هم میزان آن موثر باشد.
ورزش پیلاتس نیز به دلیل اینکه با یک رویکرد کلنگر نیازمند فعالسازی و هماهنگی چندین گروه عضله در یک زمان است و به منظور بهبود انعطاف پذیری عمومی بدن و سلامتی در نظر گرفته شده است و تاکید آن بر تقویت هسته (تنه)، وضعیت قرارگیری بدن، و هماهنگی تنفس با حرکات بدن است، شاید بتواند نقش یک برنامه مداخله‌گر چند عاملی را روی افتادن در سالمندان ایفا کند. شرکت کنندگان در تحقیق حاضر، از جامعه زنان انتخاب شده بودند، بنابراین، نیاز است که در مطالعات آینده از شرکت کنندگان مرد نیز استفاده شود. همچنین، در تحقیقات آینده بایستی از نمونه‌های بزرگ‌تر استفاده شود، تا نتایج، قابلیت تعمیم بیشتری داشته باشد.

نتیجه‌گیری

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که برنامه تمرینی پیلاتس بر عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با افتادن در زنان سالمند موثر است. یافته‌ها نشان میدهد که ورزش پیلاتس ممکن است یک ابزار مفید برای کمک به افراد سالمند در جهت کاهش اثرات منفی زمین خوردن آن‌ها باشد. از سوی دیگر، ورزش پیلاتس ورزشی کم هزینه، کم خطر و غیر تهاجمی است و به گونه ای است که اساس آن بر اجرای حرکات به صورت بسیار کنترل شده و آرام است. نابراین، به نظر می‌رسد بتوان به کمک این ورزش، پیامد‌های منفی افتادن در سالمندان و در پی آن هزینه‌های درمانی را کاهش داد تا به این ترتیب کمک بزرگی به باز گرداندن این شهروندان ارشد جامعه در انجام هر چه بهتر فعالیت‌های روزمره زندگی گردد.